Ιστορία Κρυονερίων Ορ. Ναυπακτίας

Μέσα από ιστορικά κείμενα και αρχειακές πηγές

Κρυονέρια, ορεινό χωριό που βρίσκεται στα 1.170 μ. της βορειοδυτικής πλαγιάς του Φτερόπυργου συνέχεια του όρους Τσεκούρα. Έχει έκταση 23.669 στρέμματα. Συνορεύει βόρεια με την Κλεπά, νότια με την Άνω Χώρα και Κάτω Χώρα, ανατολικά με Ελατόβρυση και δυτικά με Περδικόβρυση και Αμπελακιώτισσα. Τα Κρυονέρια βρίσκονται ανάμεσα σε δυο χειμάρρους. Στα δυτικά είναι ο Κρυονερίτικος Κάκαβος, που πηγάζει από τις πλαγιές του Τσεκούρα και χύνεται στον Εύηνο κοντά στην Περδικόβρυση. Βορειοανατολικά βρίσκεται το Καστελόρεμα, που ξεκινά από τις πλαγιές του Φτερόπυργου και χύνεται στον Εύηνο.
 Τα Κρυονέρια ένας μικρός καταπράσινος παράδεισος που συνδυάζει την φύση με τον πολιτισμό, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την ομορφιά, την γραφικότητα και πολυτέλειά του. Το χωριό ξεχωρίζει για το παρθένο φυσικό του περιβάλλον. Ψηλά έλατα, κέδροι, καστανιές και πλατάνια συνθέτουν την χλωρίδα της περιοχής, ενώ έχουν καταγραφεί εννέα είδη άγριας ορχιδέας, ένα σπάνιο είδος τουλίπας καθώς και μεγάλη ποικιλία μανιταριών, τρία εκ των οποίων αποκαλύπτονται για πρώτη φορά στην Ευρώπη. Στα δάση της περιοχής ζουν αγέλες λύκων, αγριογούρουνα, ζαρκάδια, ελάφια, έχει θεαθεί δε και ένα ζευγάρι καφετιάς αρκούδας. Από τα πτηνά της περιοχής ξεχωρίζουν ο χρυσαετός, ο γύπας ασπροπάρης, ο φιδαετός και ένα πολύ σπάνιο είδος δρυοκολάπτη. Περισσότερες φωτό από τα Κρυονέρια, τις εκκλησίες, τις βρύσες, τα λιθόκτιστα σοκάκια, την χλωρίδα και άλλες πληροφορίες στην διπλανή στήλη "ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΥΟΝΕΡΙΑ"
Το χωριό Κρυονέρια της Ορεινής Ναυπακτίας πέρα από την φυσική ομορφιά έχει μακρόχρονη και πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Τα Κρυονέρια σύμφωνα με μαρτυρίες και ευρήματα δείχνουν ότι η κατοίκησή του είναι συνεχής και αδιάκοπη για περισσότερο από 600 χρόνια.
Το χωριό το συναντάμε με τις εξής ονομασίες, Κοτλίστα, Κοτλίστε, Κομπαλίστα, Κοτιλίτζα, Κουτουλίτζιο, Κουτιλίστα, Κουτουλίστια, Κουκουλίστα, Κρυονέρια. Φαίνεται όμως ότι αρχικά λεγόταν Κοτ(ι)λίστα – Κοτιλίτζα. Κατά τον Χαρ. Χαραλαμπόπουλο  η ονομασία προέρχεται, μάλλον, από το Κούτελος – Κουτλίτσας, που παράγεται από το κουτουλώ το (κτυπώ με το κεφάλι) ή Γκουτουλιά, η =κατωφέρεια. Τούτο προσιδιάζει με τη θέση του χωριού, που είναι σε απότομη πλαγιά (γκούντλος = κατρακύλα).

Σε αναλυτικό Οθωμανικό Φορολογικό Κατάστιχο ΜΜ10 (1454-1455), το οποίο φυλάσσεται στα Πρωθυπουργικά Οθωμανικά Αρχεία της Κωνσταντινούπολης (αριθμεί 466 σελίδες διαστάσεων  11Χ29 εκ.), γίνεται εκτενής αναφορά στα οικονομικά και δημογραφικά  δεδομένα των Κραβάρων. Ο Καζάς των Κραβάρων είχε 63 χωριά με 2.227 οικογένειες. Στο κατάστιχο αναγράφεται ότι ένα από τα χωριά των Κραβάρων ήταν και τα Κρυονέρια όπου αναφέρονται ως Kotliste (Κοτλίστε) και βρίσκονται σε αυτό, 13 ‘hane’/‘σπίτια’, 2 mücerred’ (δηλαδή άγαμους ενήλικους άνδρες)  και 1 bive (χήρα). Με την ίδια ονομασία αναφέρονται και στα κατάστιχα του 1466 με 17 νοικοκυριά, 4 άγαμους και 2 χήρες. Ενώ στα κατάστιχα του 1550 αναφέρονται ως Kobalista (Κομπαλίστα) με 36 νοικοκυριά και 2 χήρες.
Σημ.: Ο «Οθωμανικός» τρόπος υπολογισμού των οικογενειών γινόταν με βάση την φοροδοτική τους ικανότητα. Ο πραγματικός πληθυσμός ήταν πολύ μεγαλύτερος από τον φορολογητέο πληθυσμό. Έτσι ο φορολογητέος πληθυσμός, όπως αναφέρεται στα κατάστιχα, δεν αντιστοιχεί στον πραγματικό πληθυσμό. Όπως μας αναφέρει ο Σ. Ασδραχάς «..οι οθωμανικές μετρήσεις δεν αφορούν το σύνολο του καταγραφόμενου πληθυσμού αλλά μόνο εκείνον που έχει φοροδοτική ικανότητα: ο γυναικείος πληθυσμός, με εξαίρεση τις φορολογούμενες χήρες, απουσιάζει και το ίδιο συμβαίνει με τις μικρές ηλικίες και ακόμη με όσα πρόσωπα, μολονότι ενήλικα, δεν έχουν φοροδοτική ικανότητα..».

Στον κώδικα προσθέσεων του Μοναστηριού του Καταφυγίου Θέρμου που χρονολογείται περί το 1650 υπάρχει η καταχώρηση: «…χωρίον κουτλήςτα μηχαηλ, θεοδόρου, θεοδόρου…»

Στο βιβλίο του, ο Φιλέλληνας Γάλλος γιατρός, διπλωμάτης και ιστορικός (Φραγκίσκος Πουκεβίλ) F.C.H.L. Pouqueville «Voyage de la Grece» γράφει ότι προεπαναστατικά (1801) το χωριό Kotilitza (Κοτιλίτζα)  είχε 40 οικογένειες.

Κείμενα και μαρτυρίες αποδεικνύουν ότι η περιοχή των Κρυονερίων κατοικείτο προγενέστερα των βυζαντινών χρόνων.

Το 1861 ο Γάλλος Αρχαιολόγος Bazin που επισκέφθηκε την περιοχή του μοναστηρίου Άγιος Δημήτριος μεταξύ άλλων γράφει «…οι μοναχοί βρίσκουν στα κτήματά τους φθαρμένα νομίσματα και άκομψα πήλινα αντικείμενα.

Ξέθαψαν μάλιστα και μια επιτύμβια στήλη πάνω στην οποία διαβάζουμε με έντονους χαρακτήρες το όνομα κάποιου Νικάνορα γιού του Πτολεμαίου. Μετά τον Νικάνορα ακολουθεί ο Γαλατείας. Ποία έννοια να δώσουμε σ΄αυτό το όνομα. Είναι μια επωνυμία Νικάνωρ ο Γαλάτης, που αντιστοιχεί σε κάποια εκστρατεία στη Μικρά Ασία ή σε κάποια κατορθώματα στο Γαλατικό πόλεμο. Ή μήπως ήταν κάποιος αδελφός του, του οποίου το όνομα γράφτηκε πάνω στη στήλη δίπλα σ΄αυτό του Νικάνορα; Αυτό δεν το γνωρίζουμε. Πολεμαίος, γνωστή μορφή Πτολεμαίος…..» 

Ανάλογα γράφει και ο Άγγλος Αρχαιολόγος Woodhouse που επισκέφτηκε το 1897 το μοναστήρι.

Κατά την Επανάσταση σε διάφορα έγραφα συναντάμε πολλές αναφορές στα Κρυονέρια. Παραθέτω τρείς ενδεικτικές περιπτώσεις όπου φαίνεται ότι οι κάτοικοι των Κρυονερίων συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για την απελευθέρωση.
Ο Ηγούμενος Δαμιανός γεννήθηκε στο χωριό Κουτουλίστια το 1770 από πατέρα Κουτουλιστιάνο και μητέρα από την Κλεπά (1734). Παντρεύεται την κόρη του Κουτουλιστιάνου Γιάννη Ζυγούρη. Το 1805 ιδρύει το μοναστήρι του Αγ. Δημητρίου. Ο Δαμιανός συμμετέχει ενεργά στην Φιλική Εταιρεία και στις διάφορες μάχες του μεγάλου απελευθερωτικού αγώνα και πεθαίνει στην ηρωική «Έξοδος του Μεσολογγίου».
4/9/1823. «….Τα Βλαχοχώρια ορίζουν ως οπλαρχηγό των Κραβάρων τον Ανδρίτσο Σαφάκα. Από τα Κουτουλίστα υπογράφουν: Παπαντώνης από Κουτουλίστια στρεχτός, Παπαδογιώργος στρεχτός, Παναγιώτης Πελέκης στρεχτός, Γιάννος Σφύτζος(?) (μάλλον Σφυρής) στρεχτός….» (Δ. Λουκόπουλος : Ανδρίτσος Σαφάκας 1931 σελ. 60)

Εκλογικό πρακτικό 19/5/1829. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εκλογικό πρακτικό για τις εκλογές όπου έγιναν στις 19 Μαΐου 1829 στον Ι. Ναό του Αγίου Γεωργίου. Πέραν των ονομάτων αρχηγών των οικογενειών πληροφορούμαστε ότι οι «Εγκάτοικοι» το 1829 είναι φαμελιές 58 και 7 χήρες, συνολικά 65 νοικοκυριά.
(Ολόκληρο το πρακτικό με τα ονόματα των υποψηφίων και των ψηφισάντων μπορείτε να τα δείτε στην διπλανή σελίδα  Σκόρπιες Ιστορικές Πληροφορίες )
1835 Το χωριό καταγράφεται ως Κουτουλίστια και εντάχθηκε στον Δήμο Οφιονίας, ο οποίος όμως δεν λειτούργησε.

Σφραγίδα του Δήμου Οφιονίας
1836 Με τη νέα διάρθρωση των Δήμων υπάχθηκε στον Δήμο Αποδοτίας ως Κουτουλίστια.
1868 Με τη νέα μεταρρύθμιση ιδρύθηκε ο Δήμος Οφιονίας στον οποίο εντάχθηκαν τα Κουτουλίστια.
1912 Με την κατάργηση των Δήμων ιδρύεται η «Κοινότης Κουτουλιστίων» της Επαρχίας Ναυπακτίας.
1927 Στο ΦΕΚ 1461/9-11-1927 αφέρει ότι «..92) Η κοινότης Κουκουλίστας μετονομάζεται είς «κοινότητα Κρυονερίων» και ο ομώνυμος αύτη συνοικισμός  Κουκουλίστα είς «Κρυονέρια» (τα)..»
1996 Συνενώνεται με πέντε γειτονικές κοινότητες και αποτέλεσαν τον Δήμο Αποδοτίας.
2011 Εντάσσεται στην δημοτική ενότητα Αποδοτίας του Δήμου Ναυπάκτου.


Τα Κρυονέρια είναι από τα ωραιότερα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας, «μικρή Ελβετία» όπως αρέσκονται να το αποκαλούν οι κάτοικοί του. Ένας μικρός καταπράσινος παράδεισος που συνδυάζει την φύση με τον πολιτισμό, εντυπωσιάζοντας τον επισκέπτη με την ομορφιά, την γραφικότητα και πολυτέλειά του.
Το πλούσιο Λαογραφικό Μουσείο Κρυονερίων διαφυλάσσει και προβάλει την πολιτιστική κληρονομιά των Κρυονερίων. Η καινούργια πολυτελέστατη ξενοδοχειακή μονάδα omaliavillage προσφέρει πληθώρα ανέσεων και δραστηριοτήτων στους επισκέπτες, ενώ τα γραφικά ταβερνάκια προσφέρουν αγνά σπιτικά εδέσματα.
Το ελατοσκέπαστο χωριό Κρυονέρια είναι ο ιδανικός τόπος να περάσει κάποιος τις διακοπές του όποια εποχή του χρόνου και εάν επιλέξει.

Χρήστος Κ. Αδαμόπουλος
e-mail: adamochrist@yahoo.gr

Βιβλιογραφία
·         Χαράλαμπος Δ. Χαραλαμπόπουλος «του Δήμου Αποδοτίας τα χωριά» . Έκδοση: Εταιρεία Ναυπακτιακών Μελετών. 2009
·     Γεώργιος Κ. Λιακόπουλος «Η απογραφή των Κραβάρων στο Οθωμανικό Φορολογικό Κατάστιχο ΜΜ10 (1454-1455)
·         Γ.Π. Καραθανάσης «Ο Κρυονερίτης Ηγούμενος Δαμιανός»
Γ.Α.Κ. Γενική Γραμματεία

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου