Νεροκίνητοι Νερόμυλοι

Νεροκίνητοι Νερόμυλοι Κρυονερίων Ορεινής Ναυπακτίας

Η κ. Ε. Γιαννακοπούλου στην μελέτη της «Μύλοι και Υδροκίνηση στην περιοχή της Ορεινής Ναυπακτίας και Τριχωνίδας» μας πληροφορεί ότι στην περιοχή των Κρυονερίων λειτουργούσαν πέντε νεροκίνητοι αλευρόμυλοι. Του Τρακαριστέιδη, του Καρακώστα, του Χριστάκη και δύο που ανήκαν στο Μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου (ή εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του μοναστηριού, σημερινής ιδιοκτησίας Κων/νου Ζαμπάρα).
Κατάλοιπα του μύλου του Χρηστάκη 
Τµήµα τοίχους του Μύλου Ζαμπάρα
Το πάνω μέρος της χούρχουλης του µύλου. Ο σημερινός ιδιοκτήτης Κ. Ζαμπάρας

Μύλος Ζαμπάρα. Τµήµα τοίχου και της κρέµασης


Μύλος Καρακώστα. Διακρίνουμε τα μεταλλικά τσέρκια από το μυλοβάγενο του μύλου


Λειτουργία Μύλου
Ο νερόμυλος για να λειτουργήσει έχει πρωτίστως ανάγκη νερού και για αυτό λέγεται νερόμυλος. Συνεπώς πρέπει να είναι κοντά σε ποτάμι. Δεν γίνεται όμως χρήσης όλου του νερού του ποταμού παρά μόνον όσο είναι αναγκαίο για να κινήσει την φτερωτή και η φτερωτή να κινήσει το λιθάρι ή μυλόπετρα του μύλου.
Εκείνου δηλαδή του λιθαριού που έχει άμεσον σχέση με την φτερωτή και το οποίον στρέφεται επάνω σε ένα όμοιο λιθάρι το λεγόμενο κατωλίθι.
Μέσα σε αυτά τα δύο λιθάρια (έχουν κυκλικό σχήμα και διάμετρο περίπου 1,50 μέτρα, ενώ το πάχος τους είναι 20 περίπου εκατοστά) εκ των οποίων το άνω στρέφεται γρήγορα το δε κάτω μένει ακίνητο, κόβεται και αλευροποιείται το σιτάρι ή το καλαμπόκι.
Για να έρθει το νερό στον μύλο και να έχει κρέμασι όπως λένε πρέπει να πιαστεί από μακριά. Η θέσης από την οποία θα πιάσουν το νερό και θα το ρίξουν μέσα στο κατασκευασμένο από πρωτύτερα μυλαύλακο λέγεται δέσι. Εκτός των παραπάνω ο μύλος θα πρέπει να διαθέτει ένα σπιτάκι μέσα στο οποίο είναι τοποθετημένος ο μύλος τα λιθάρια δηλαδή σκαφίδια τα έτοιμα αλέσματα ή για άλεσμα και όλα τα σκεύη που χρειάζεται. Επιπλέον εκεί μέσα κάθεται ο μυλωνάς για να επιβλέπει και να δέχεται τα αλέσματα από τους χωρικούς που του φέρνουν να αλέσει.  
Το νερό του αυλακιού όπως έρχεται μπαίνει μέσα σε ένα στενόμακρο ξύλινο βαγένι που ονομάζεται βαράρι ή μυλοβάγενο μήκος 5-8 μέτρων ή και περισσότερων, αναλόγως το οποίο είναι, εις μεν το επάνω μέρος πολύ φαρδύ για να δέχεται όλο το νερό, εις δε το κάτω μέρος στενό για να έχει πολύ πίεση το νερό από πάνω και συνεπώς το βάρος του να μπορεί να στρίβει με ταχύτητα την καθέτως προς αυτό τοποθετημένη φτερωτή. Η δε φτερωτή στρίβει το αποπάνω οριζοντίως ευρισκόμενο λιθάρι του μύλου, το οποίον πάλι ευρίσκεται, όπως αναφέραμε πιο πάνω, επάνω εις ένα άλλο ακίνητο ομοιόμορφο λιθάρι το λεγόμενο κατωλίθι. Η τρύπα από την οποία βγαίνει από κάτω το νερό και φεύγει για να ενωθεί και πάλιν με το άλλο νερό του ποταμιού, αφού έκανε την δουλειά του, λέγεται ζουργιό.

Μερικές ονομασίες εξαρτημάτων και λειτουργιών του μύλου:

Γέννημα: Λέγεται το προϊόν δηλ. το σιτάρι ή το καλαμπόκι.
Καρίκι: Είναι ένα μικρό κουτάκι μέσα στο οποίο πέφτουν από την άνωθεν των λιθαριών ευρισκόμενη σκαφίδα λίγα -  λίγα τα σπυριά του σιταριού και από εκεί εντός της εις το κέντρο του επάνω λιθαριού τρύπας.
Βαρδάλι: Λέγεται το ανερχόμενο και κανονίζον το μικρό φτυαράκι που είναι απουπάνω από  το καρίκι.
Βέργα: Είναι η καμπυλωτή ξύλινη και μικρή βεργούλα που ζορίζει την τάβλα και κουνιέται το φτυαράκι.
Σκαφίδα: Λέγεται το επάνω μέρος του μύλου εις το οποίον αδειάζει μέσα ο μυλωνάς το σακί ή το σακούλι που έχει μέσα το σιτάρι ή το γέννημα ή το καλαμπόκι που έφερνε ο χωρικός για να αλεσθεί.
Σταυρός: Είναι το εξάρτημα με τον οποίο ρυθμίζει το πόσο θα ανέβει ή θα κατέβει η άνω μυλόπετρα ώστε το άλεσμα να βγαίνει χοντρό ή ψιλό ανάλογα με τη επιθυμία του πελάτη.
Ξάϊ: Είναι τα αλεστικά του Μυλωνά δηλ. η αμοιβή του.

Η αμοιβή ή αλεστικά του μυλωνά συνήθως ήταν 1οκά για κάθε 25 οκάδες άλεσμα και αλλού ήταν 10%.  Εξ αυτών το 1/3 έπαιρνε ο μυλωνάς, το 2/3 ο ιδιοκτήτης του μύλου. Αλλά η γνωστή παροιμία «ο μυλωνάς και τον σκούφο του να τινάξει αλεύρι θα βγάλει» δείχνει ότι δεν του έλλειπε το παραπανίσιο αλεύρι.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου