ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ



Συνοπτικό ιστορικό-αρχαιολογικό περίγραμμα

Η Αιτωλοακαρνανία είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση νομός της χώρας με πλούσιο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Διαθέτει πέντε φυσικές και τρεις τεχνητές λίμνες, τρία μεγάλα ποτάμια, δύο λιμνοθάλασσες, ήπιες δαντελωτές ακτές, απάνεμα φυσικά λιμάνια και πλούσιους βιότοπους. Αν και κοντά στο πλούσιο υδάτινο περιβάλλον του αναπτύσσονται εύφορες πεδιάδες, ωστόσο μεγάλο τμήμα του κατέχεται από ορεινούς όγκους, καθορίζοντας εν πολλοίς και το χαρακτήρα της οικονομίας του που ανέκαθεν υπήρξε αγροτικός και κτηνοτροφικός. Η καίρια και στρατηγικής σημασίας θέση του στον ελλαδικό χώρο, καθώς βρίσκεται πάνω σε σημαντικούς χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους επικοινωνίας, υπήρξε η αιτία για την αδιάκοπη κατοίκησή του από τον άνθρωπο ήδη από τα παλαιολιθικά χρόνια. Το ενδιαφέρον του ανθρώπου στράφηκε αρχικά στις παράλιες και παραποτάμιες περιοχές που δέχονταν ποικίλες επιδράσεις και όπου η ανάπτυξη υπήρξε ταχύτερη, ενώ η ορεινή ενδοχώρα, όπως είναι φυσικό, κατοικήθηκε με κάποια καθυστέρηση.

Την περιοχή κατοίκησαν κατά κύριο λόγο τα έθνη των Αιτωλών και Ακαρνάνων με επίμαχο όριο ανάμεσά τους τον Αχελώο ποταμό. Το βόρειο τμήμα του νομού κατοίκησαν οι Αμφίλοχοι και οι Αγραίοι, με κυριότερες πόλεις τους το Αμφιλοχικό Άργος, τον Πράντα, τις Κρήνες, τις Όλπες και την Ιδομένη, και τη νότια στενή παράλια λωρίδα από τον Μόρνο έως τον Εύηνο, αρχικά οι Οζόλες ή Εσπέριοι Λοκροί. Στη ζώνη αυτή οι κυριότερες αρχαίες πόλεις είναι η Ναύπακτος που μάλιστα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή εξαιτίας του λιμανιού της, καθώς επίσης το Μολύκρειο, η Μακύνεια και η Χαλκίδα ή Χάλκεια.

Η Παλαιολιθική περίοδος και ειδικότερα η Μέση Παλαιολιθική (100.000 – 40.000 π.Χ.) αντιπροσωπεύεται από διάφορες θέσεις, από τις οποίες κυριότερες είναι το Σπήλαιο Χοιρονήσι (ή Χοιροσπηλιά) στη Νέα Πλαγιά Παλαίρου, και από ορισμένες υπαίθριες στα Σαρδίνια, στη λεκάνη του Αγρινίου, σε αναβαθμίδες του Αχελώου (Στράτος, Υψηλή Παναγιά, Ματσούκι) και στις λίμνες Οζερός, Αμβρακία, Λυσιμαχεία.

Στη Νεολιθική περίοδο (6800-3200 π.Χ.) ανήκουν οι θέσεις γύρω από τον ορεινό όγκο της Βαράσοβας (σπήλαια στο Κρυονέρι και το Γαλατά, λόφος Αγίας Τριάδας, Πάγκαλη), η περιοχή Αγίου Ηλία Αιτωλικού, το σπήλαιο Αγίου Νικολάου στον Αστακό, η Στρατική γη, η Λαγκάδα Λεπενούς και η χερσόνησος της Πλαγιάς.

Η Εποχή του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.) αντιπροσωπεύεται με τη σημαντική βυθισμένη εγκατάσταση στο Πλατυγιάλι Αστακού της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου (2600 - 2200 π.Χ.), τον τύμβο στο Λουτράκι Κατούνας της Πρωτοελλαδικής ΙΙΙ (2200 - 2000 π.Χ.), τον σπουδαίο οικισμό στον Θέρμο με διάρκεια χρήσης από τα Μεσοελλαδικά έως τα Ύστερα Μυκηναϊκά χρόνια (τέλη 17ου αι. - αρχές 11ου αι. π.Χ.), έναν ακόμη οικισμό στη Γαβρολίμνη, καθώς επίσης και οικιστικά κατάλοιπα στη Λαγκάδα Λεπενούς.
Ειδικότερα, η μυκηναϊκή περίοδος είναι εποχή ακμής για την Αιτωλοακαρνανία με πάμπολλες θέσεις κατοίκησης (είτε αυτές αφορούν οικισμούς, είτε νεκροταφεία), οι οποίες αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια καθώς προστίθενται διαρκώς νέα ευρήματα, φθάνοντας σε αριθμό τις 25. Στον ήδη γνωστό οικισμό του Θέρμου, με την έντονη μυκηναϊκή επίδραση, προστίθενται ένας νέος οικισμός στο Αγγελόκαστρο, ένας ακόμη στη Λεπενού, ενώ την εικόνα της περιόδου αυτής συμπληρώνει ο εκπληκτικός αριθμός περισσοτέρων από έντεκα θολωτών τάφων του νομού (Κόροντα, Μίλα, Λουτράκι, Κεχρινιά, Άγιος Ηλίας και Σταμνά). Πρόσφατο εύρημα αποτελεί σημαντικότατος τάφος του τέλους της Μυκηναϊκής ή Υπομηκυναϊκής περιόδου (τέλη 11ου αι. π.Χ. περίπου) που βρέθηκε στον Κουβαρά Φοιτιών και περιείχε σπάνια ευρήματα. Μέχρι σήμερα περισσότερες θέσεις έχουν αποκαλυφθεί στην Αιτωλία, και μάλιστα στο παράλιο κομμάτι της, και λιγότερες στην Ακαρνανία.

Για την Αιτωλία η μυκηναϊκή περίοδος είναι μια λαμπρή εποχή, όπως αυτή παρουσιάζεται στα Ομηρικά Έπη και ειδικότερα στην Ιλιάδα: πέντε πόλεις, Καλυδώνα, Πλευρώνα, Χαλκίδα, Ώλενος και Πυλήνη, λαμβάνουν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με 40 πλοία υπό τον βασιλιά Θόα. Οι Αιτωλοί αναφέρονται στον Όμηρο «μεγάθυμοι» και «μενεχάρμαι» (ακλόνητοι στη μάχη) και οι μύθοι τους έχουν πανελλήνια απήχηση.

Στη μεταμυκηναϊκή εποχή, στους χρόνους της μετάβασης από τα προϊστορικά στα ιστορικά χρόνια, σημείο αναφοράς εξακολουθεί να είναι ο Θέρμος με την εγκατάσταση της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Κυριότερο κτίριο της εγκατάστασης αυτής αποτελεί το περίφημο Μέγαρο Β που κτίζεται τον 11ο αι. π.Χ. και καταστρέφεται στο τέλος του 9ου ή στις αρχές του 8ου αι. π.Χ. Σπουδαία θέση της Πρωτογεωμετρικής περιόδου αναδεικνύεται και η περιοχή της Σταμνάς, όπου πρόσφατα ήλθε στο φως πλούσιο νεκροταφείο της εποχής αυτής. Μικροί πυρήνες οικισμών και νεκροταφείων της Πρωτογεωμετρικής (10 ος - 9ος αι. π.Χ.) και Γεωμετρικής (8 ος- 7ος αι. π.Χ.) περιόδου ανθούν στη δυτική και κυρίως στη νότια παράλια ακτή, στις παραλίμνιες θέσεις της Τριχωνίδας και σε περιοχές της κοιλάδας του κάτω ρου του Αχελώου. Την εποχή του πρώτου αποικισμού (7ος αι. π.Χ.) ιδρύονται οι κορινθιακές αποικίες Ανακτόριο και Σόλλιο με φανερή πλέον τη διείσδυση και επίδραση της Κορίνθου στην περιοχή.
Τον 5ο αι. π.Χ. πολλές από τις ακαρνανικές πόλεις είναι ήδη διαμορφωμένες σε αστικά κέντρα και διαθέτουν εκτεταμένες επιβλητικές οχυρώσεις, όπως οι Οινιάδες, Αλυζία, Ανακτόριο, Αμφιλοχικό Άργος, Αστακός, Εχίνος, Θύρρειο, Κόροντα, Μητρόπολη, Στράτος, Σαυρία, Πάλαιρος, Φοιτίες, Τορύβεια, Λιμναία που γνωρίζουν ιδιαίτερη άνθηση τον 4ο και 3ο αι. π.Χ. Ο Στράτος είναι η παλαιά έδρα του Ακαρνανικού Κοινού και πρώτη πρωτεύουσα της Ακαρνανίας, όπου υπήρχε το ιερό του Διός. Τη θέση του ως κοινού ιερού των Ακαρνάνων στα ελληνιστικά χρόνια παίρνει το ιερό του Απόλλωνα στο Άκτιο που ήταν ήδη σημαντικό από την αρχαϊκή εποχή.

Στην Αιτωλία τα αρχαϊκά και πρώιμα κλασικά χρόνια το αιτωλικό έθνος είναι οργανωμένο φυλετικά, κατοικεί σε ατείχιστες κώμες, και μόλις τον 4ο αι. διαμορφώνονται αυτόνομα οικιστικά κέντρα που λειτουργούν ως κράτη-πόλεις και έχουν ένα κεντρικό οχυρωμένο πυρήνα. Το Κοινό των Αιτωλών πρωτοεμφανίζεται στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. και περί τα τέλη του έχει αποκτήσει ισχυρή δύναμη, η οποία φθάνει στην αποκορύφωσή της τον 3ο αι. π.Χ. Τη δύναμη αυτή οφείλουν οι Αιτωλοί κατά κύριο λόγο στην απόκρουση των Γαλατών το 279 π.Χ. Έδρα της Αιτωλικής Συμπολιτείας και παναιτωλικό ιερό είναι ο Θέρμος, ο οποίος, ήδη από τον 8ο αι. π.Χ., είναι σημαντικός χώρος λατρείας.

Οι 4ος και 3ος αι. π.Χ. είναι περίοδος άνθησης και για τις αιτωλικές πόλεις. Στην παράλια ζώνη κυριότερες είναι οι Καλυδώνα, Πλευρώνα, Αλίκυρνα, Αρσινόη, Λυσιμάχια, Αγρίνιο, και στην ημιορεινή και ορεινή ενδοχώρα οι Θεστιείς, Βουκάτιο, Φίστυο, Φύταιο, Τριχόνειο, Μέταπα, Παμφία, Άκραι. Χαρακτηριστικές είναι και εδώ οι επιβλητικές οχυρώσεις τους, μεγαλύτερες ή μικρότερες, και η παρουσία πολλών μικρών αγροτικών ιερών.

Ο 3ος αι. π.Χ. χαρακτηρίζεται από τις συγκρούσεις μεταξύ Ακαρνάνων και Αιτωλών. Γύρω στο 250 π.Χ. η Ακαρνανία μοιράζεται μεταξύ Ηπείρου και Αιτωλίας, το 230 π.Χ. ελευθερώνεται από τους Ηπειρώτες και με τη βοήθεια των Μακεδόνων αποκρούει τους Αιτωλούς, με τους οποίους οι συγκρούσεις στα τέλη του αιώνα είναι πλέον πολύ συχνές. Οι επιδρομές του Φιλίππου Ε ́ κατά τα έτη 218 και 206 π.Χ. οδηγούν στη σταδιακή παρακμή της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Την επιδρομή του Φιλίππου το 218 π.Χ. υφίσταται και η Ακαρνανία, που χάνει το Θύρρειο, το οποίο με τη συνθήκη του 212 π.Χ. υπάγεται και πάλι στην Αιτωλία. Το ίδιο έτος είναι καθοριστικό για τις μετέπειτα εξελίξεις, καθώς οι Αιτωλοί συνάπτουν συμμαχία με τους Ρωμαίους, γεγονός που επιτρέπει στη Ρώμη να αναμιχθεί στα πράγματα της Ελλάδας. Αργότερα, στο Β ́ Μακεδονικό πόλεμο (200-196 π.Χ.), οι Αιτωλοί συμπράττουν πάλι με τη Ρώμη, ενώ οι Ακαρνάνες με τον Φίλιππο. Η νίκη των Ρωμαίων στις Κυνός Κεφαλές οφείλεται στην καθοριστική συμμετοχή των Αιτωλών ιππέων. Νέο πλήγμα για τα ελληνικά πράγματα αποτελεί ο Συριακός πόλεμος (192-191 π.Χ.) μετά τον οποίο οι Αιτωλοί υποχρεώνονται να δεχτούν βαρείς όρους από τους Ρωμαίους. Τώρα (170 π.Χ.) φίλοι των Ρωμαίων είναι οι Ακαρνάνες και το Θύρρειο είναι πλέον η τελευταία πρωτεύουσα της Ακαρνανίας. Μετά το 167 π.Χ. οι Αιτωλοί χάνουν την εύνοια των Ρωμαίων και περιορίζονται στα παλαιά τους όρια, ενώ η Ακαρνανία την ίδια εποχή προσαρτάται στην επαρχία της Μακεδονίας και αργότερα της Αχαΐας. Μετά τη Ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) οι κάτοικοι της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας μετοικίζονται στη Νικόπολη, ενώ η παράλια ζώνη υπάγεται στη ρωμαϊκή αποικία των Πατρών. Από τον 2ο αι. μ.Χ. η περιοχή ανθεί πάλι, ενώ στα παλαιοχριστιανικά χρόνια ισχυροποιείται ακόμη περισσότερο, όπως μαρτυρούν οι πολλές βασιλικές αυτής της περιόδου.


Απόσπασμα από το εξαίρετο βιβλίο «Τα αρχαία θέατρα της Αιτωλοακαρνανίας». Δρ. Λάζαρος Κολώνας Αρχαιολόγος, επίτιμος γενικός διευθυντής αρχαιοτήτων και πολιτισμικής κληρονομιάς. Μαρία Σταυροπούλου – Γάτση, Αρχαιολόγος, προϊσταμένη της ΛΣΤ’ Ε.Π.Κ.Α
Γεώργιος Σταμάτης, Αρχαιολόγος της ΛΣΤ’ Ε.Π.Κ.Α
 Εκδόσεις ΔΙΑΖΩΜΑ Αθήνα 2009.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου